ชนชาติพันธุ์ม้ง “แม้ว”

ม้ง เรียกตนเองว่า “ม้ง” หรือ “ฮม้ง” แปลว่า อิสรชน อพยพมาจากทางเหนือลงทางใต้ของจีน ชนกลุ่มม้งทำการต่อสู้กับการรุกรานของชาวจีนเรื่อยมา กลุ่มหนึ่งยอมสวามิภักดิ์เข้ากับฝ่ายจีน ยอมรับและผสมผสานเข้ากับวัฒนธรรมประเพณีของจีน แต่อีกกลุ่มหนึ่งอพยพถอยร่นลงมาทางใต้ ถึงคาบสมุทรอินโดจีน เข้าสู่เวียดนาม ลาว พม่า และไทย ม้งในประเทศไทยส่วนใหญ่อพยพมาจากประเทศลาว เข้ามาทาง จังหวัดเชียงราย น่าน และเลย

ม้งในประเทศไทยแบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่มย่อยคือ

1. ม้งน้ำเงินหรือ ม้งจั๊ว และยังมีชื่อเรียกจากชนกลุ่มอื่นแตกต่างไปอีกหลายชื่อ เช่น ม้งเขียว ม้งลาย ม้งดอก ม้งดำ
2. ม้งขาว เรียกตนเองว่า ม้งเด๊อว์
3. ม้งกั่วบั้ง หมายถึง ม้งที่สวมเสื้อแบบมีแขนเป็นปล้องๆ มีจำนวนน้อย อาศัยอยู่ในเขต จังหวัดน่าน ส่วนใหญ่ผสมกลมกลืนไปกับม้งน้ำเงินและม้งขาวแล้ว

ในเทศกาลสำคัญม้งนิยมแต่งกายด้วยเสื้อผ้าที่มีเครื่องประดับเงิน ทำเป็นกำไลข้อมือหรือห่วงใส่คอ ผู้ชายม้งขาว นุ่งกางเกงจีบขาบานสีดำ หรือสีน้ำเงิน ผู้หญิงม้งขาว นุ่งกางเกงสีดำหรือน้ำเงิน เป้าไม่ยาน แต่ในพิธีปีใหม่ นุ่งกางเกงสีขาว ไม่ปักลวดลาย ผู้ชายม้งน้ำเงิน นุ่งกางเกงสีดำ มีเป้ายานถึงน่อง ปลายขากางเกงแคบ ส่วนผู้หญิงม้งน้ำเงิน นุ่งกระโปรงจีบ ปักลวดลายสีดำปนน้ำเงิน ขาว และแดง ยาวประมาณถึงเข่า

ความเชื่อของม้ง คล้ายกับชนกลุ่มอื่นคือ เชื่อและนับถือผี ซึ่งมีทั้งผีฝ่ายดีที่ให้คุณแก่มนุษย์ และผีฝ่ายร้ายที่คอยให้โทษ ม้งมีความเชื่อในอำนาจเหนือธรรมชาติ 3 อย่างคือ

1. โซ้ว ได้แก่ เชื่อในอำนาจของเทพเจ้า หรือเทวดาผู้สร้างโลกและเทพต่างๆ
2. เน้ง ได้แก่ เชื่อในอำนาจผีดีที่คอยพิทักษ์รักษา
3. ด๊า ได้แก่ เชื่อในอำนาจของผีที่มีทั้งคุณและโทษ รวมทั้งผีบรรพบุรุษ ม้งเชื่อว่า เมื่อตายไปแล้วจะกลับไปอยู่กับบรรพบุรุษ และขวัญของผู้ตายจะไปเกิดในท้องของหญิงมีครรภ์ และจะเกิดเป็นเพศตรงข้าม

ม้งมีพิธีกรรมสำคัญๆในรอบหนึ่งปี ดังนี้

1. พิธีวันขึ้นปีใหม่ จัดขึ้นในวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 1 หรือ เดือน 2 (ทางจันทรคติ ซึ่งตรงกับประมาณปลายเดือนธันวาคมถึงต้นเดือนมกราคม) เป็นเวลา 5-7 วัน จะมีการเซ่นไหว้ผีและวิญญาณบรรพบุรุษ ผีเตาไฟเล็ก ผีเตาไฟใหญ่ มีการละเล่นรื่นเริงตามประเพณีนิยม เช่น การเล่นลูกช่วง การเล่นลูกข่าง สมาชิกของแซ่สกุลและครอบครัวต่างมาร่วมพิธีกันอย่างพร้อมหน้า
2. พิธีกรรม “ตู่ซู้” เป็นพิธีเก่าแก่ จัดขึ้นเป็นประจำทุกปีในช่วงเดือนกรกฎาคม-กันยายน และช่วงเทศกาลวันปีใหม่ เป็นพิธีกรรมเพื่อเสริมสร้างกำลังใจให้เข้มแข็ง และมีชีวิตที่เป็นปกติสุข
3. พิธีแต่งงาน โดยมากจะเป็นหลังช่วงฤดูกาลเก็บเกี่ยวและหลังเทศกาลปีใหม่ ญาติพี่น้องของทั้งฝ่ายชายและฝ่ายหญิง จะได้รับเชิญมาร่วมเป็นสักขีพยานในการสร้างความสัมพันธ์ทางเครือญาติผ่านการ แต่งงานกัน
4. พิธีงานศพ เป็นงานยิ่งใหญ่งานหนึ่ง นิยมเก็บศพไว้หลายวัน เพื่อรอให้ญาติจากที่ไกลได้มาร่วมพิธี

1. ห้ามเข้าไปในบ้านที่ปิดประตู หรือมีกิ่งไม้ ตะเหลวติดอยู่หน้าบ้าน เพราะเป็นเวลาที่เจ้าของบ้านกำลังอยู่กรรม 1-5 วัน หรือมารดาเด็กอยู่เดือนเป็นเวลา 30 วัน
2. ห้ามเหยียบธรณีประตู จะทำให้ผีไม่พอใจ และเกิดเจ็บป่วยได้
3. ห้ามนอนขนานกับหิ้งผี ซึ่งเป็นบริเวณทำพิธีกรรม เชื่อว่าจะนำเหตุร้ายมาสู่เจ้าของบ้าน

ห้ามตีกลอง ยิงปืนเล่นในหมู่บ้านในเวลาปกติ เนื่องจากเป็นสัญญาณบอกว่ามีคนในหมู่บ้านตาย

ชาวม้ง เป็นสาขาหนึ่งของชนชาติจีนเป็นกลุ่มจีนเก่ มีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า แม้ว แต่พวกนี้เรียกตนเองว่า ม้ง บรรพบุรุษของชาวม้งเคยอาศัยอยู่บริเวณแม่น้ำเหลือง แถบมณฑลยูนนาน กวางสี กวางเจาในประเทศจีน เมื่อราว 2,000 ปีก่อนคริสตกาลสมัยนั้นม้งเคยต่อต้านการขยายตัวของจีน ในที่สุดก็เป็นฝ่ายพ่ายแพ้และถูกบังคับให้ยอมรับ วัฒนธรรมจีน แต่ ่ก็ได้มีม้งจำนวนมากถอยร่นเข้าไปอยู่ในพื้นที่ ี่ที่ยากแก่การเข้าถึง

ในสมัย 1,000 ปีต่อมา ยุคของขงจื้อเอกสารจีนเล่มหนึ่งได้กล่าวถึงชนพวกนี้ว่า เป็น “พวกอนารยชนแห่งขุนเขา” และเป็นพวกกบฎที่พึงรังเกียจของจีนในระยะแรกของการรวมเป็นเผ่าพันธุ์ชาวม้ง ได้สร้างวัฒนธรรมประจำเผ่า ของตนเองไว้อย่างมั่นคง แล้ว ซึ่งยังคงปรากฏอยู่จนทุกวันนี้ (ขจัดภัย 2538,น.22)

ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 23 และ 24 ชาวม้งได้อพยพมาทางตอนใต้ เข้า ้เข้าสู่ตังเกี๋ยและ ประเทศญวน ได้มีการสู้รบ กับพวกญวน แต่ต่อมา พวกม้งก็ได้ถอนตัวออกจากที่ราบ ซึ่งมี อากาศชื้นด้วยความสมัครใจ ของพวกเขาเอง ค่อย ๆ ถอยกลับขึ้น สู่ภูเขา และได้อยู่ต่อมาจนปัจจุบัน นอกจากนี้ก็มีม้งอีกพวกหนึ่ง อพยพเข้าสู่พม่าและตั้งถิ่นฐานอยู่ บริเวณภูเขาเช่น เดียวกัน

มีชาวม้งบางส่วนได้อพยพจากประเทศลาวและพม่าเข้าสู่ประเทศไทยมาอาศัยอยู่ทาง เหนือของประเทศไทย ม้งใน ประเทศไทยแบ่งได้เป็น 2 กลุ่ม คือ ม้งนำเงิน(ม้งลาย ม้งดำ ม้ง ดอก) และม้งขาว การแบ่งม้งเป็น 2 สาขาดังกล่าวนี้ ก็โดยอาศัยความแตกต่าง ทางภาษา เครื่องแต่งกาย และชื่อที่พวกเขาเรียกตัวเอง

ม้งในประเทศไทยอาศัยกระจัดกระจายกันอยู่ในจังหวัดต่างๆทางภาคเหนือ เช่น ในจังหวัดน่าน เชียงราย เชียงใหม่ และยังพบหมู่บ้านม้งตั้งถิ่นฐานอยู่ในจังหวัดตาก แพร่ เพชรบูรณ์ และพิษณุโลก ชาวม้งในประเทศไทยมีสาย สัมพันธ์กับพวกม้งขาว ในประเทศจีนตอนใต้ ซึ่งเป็นพวกที่อพยพมากที่สุดในช่วงปลายศตวรรษ ที่ 19 (Lebar and others 1964, p.77) ม้งในประเทศไทยพูดภาษาที่มีความคล้ายคลึงกับภาษาที่ใช้อยู่ทางตอนใต้ของ ประเทศจีน ภาษาพูดของม้งกลุ่มย่อยต่าง ๆ ในประเทศไทย สามารถจะใช้ ติดต่อกัน ได้แม้ว่าจะมีความแตกต่างกัน

การตั้งถิ่นฐานของชาวม้ง จะตั้งบ้านเรือนบนภูเขาสูงห่างไกลจากชาวเขาเผ่าอื่น ๆ บ้านเรือนปลูกเป็นโรงติดกับพื้นดิน ฝาเรือนทำจากไม้ฟากตั้ง คนมีฐานะจะใช้ไม้ กระดาน ตั้งเรียง กันขนาบด้วย ไม้ไผ่ หลังคาใช้ไม้ไผ่ผ่าครึ่งตามทางยาว บางหมู่บ้าน มุงหลังคาด้วยใบคาหรือใบก้อ ภายในบ้านมีเตาไฟ โดยใช ้ดินก่อสำหรับวางภาชนะ ครกตำข้าวอยู่ในบ้านทาง ด้านหน้า ข้างๆ ครกมีร้านยกสูง 1 ศอก ใช้เป็นที่เก็บข้าวไร่ ข้าวโพด เครื่องมือเพาะปลูก ประตูหลังมีแท่นบูชาวิญญาณบรรพบุรุษ หรือผีเรือน ติดกับตัวบ้านเป็นโรงม้า คอกหมู เล้าไก่ สร้างด้วยไม้ไผ่ ไม่มีรั้วบ้านหรือรั้วหมู่บ้าน เหมือนชาวอาข่า (ก้อ) (ดูเพิ่มเติม บุญช่วย 2506, น.572-574 และ ขจัดภัย 2538, น.30-32)

ระบบเครือญาติของม้ง ยึดถือระบบวงศ์ตระกูล (หรือแซ่) โดยนับถือตระกูลทางฝ่ายชาย ตระกูลที่สำคัญ 11 ตระกูล ได้แก่ ซ้ง ลี้ ซอง วั่ง มัว เฒ้า ฮู วู โล (เลา) คิน และย่าง สำหรับในประเทศไทย ตระกูลของม้งกระจัดกระจายทั่วไป ซึ่งแต่ละตระกูล จะมีพิธีกรรมทางศาสนาของตัวเอง ระบบครอบครัวของม้ง โดยปกติู้ชายจะมีภรรยาคนเดียว อย่างไรก็ตาม ก็มีข้อห้าม เช่น ห้ามแต่งงานกับภรรยาของบิดา ห้ามแต่งงานกับสมาชิกของครอบครัว ที่ใช้นามสกุล เดียวกัน ห้ามแต่งงานกับญาติชั้นหนึ่งและชั้นสองหรือพี่น้องข้างเคียง เป็นต้น ผู้ชายม้งถือว่าการแต่งงาน คือ การหาแรงงานมาเพิ่มเติม เมื่อชายต้องการภรรยา เขาจะไปสู่ขอกับบิดามารดาของสตรีผู้นั้น พร้อมกับนำเงินที่ได้ ตกลงกัน ไปให้ เงินชนิดนี้ เรียก “เงินซื้อเมีย” (บุญช่วย 2506, น.601) สตรีผู้นั้นจะเป็นภรรยาของตนทันที (ขจัดภัย 2538, น.39)